کاردرمانی و گفتاردرمانی کندو مشهد

فلج مغزی یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمنی که کنترل حرکتی و حسی فرد را مختل می کنند، شامل می شود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی کودک ظاهر می شود وسبب می شود که کودک در طی کردن مراحل رشدی خود مشکل داشته باشد. اگرچه با گذشت زمان علائم این عارضه با گذشت زمان بدتر نمی شود. این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز به وجود می آید که در نتیجه آن، این مناطق قادر به کنترل حرکتی و وضعیت بدنی (پوسچر) فرد نمی باشند.

علائم فلج مغزی کودکان:

1- سفتی عضلات یا اسپاستی سیتی

2- حرکات غیر طبیعی در اندام ها

3- اِشکال در مهارت های حرکتی درشت از قبیل راه رفتن یا دویدن

4- اِشکال در مهارت های حرکتی ظریف از قبیل برداشتن اشیاء، اشکال در نوشتن یا باز و بسته کردن دکمه های لباس

5- اِشکال در مهارت های ادراکی و حسی

علائم فلج مغزی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان ممکن است تغییر ننماید بعضی از افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است به بیماری های دیگر از قبیل تشنج، آسیب ذهنی اختلال یادگیر و تأخیر رشدی نیز مبتلا باشند.

اگر چه ممکن است علائم فلج مغزی با گذشت زمان تغییر کنند اما این بدان معنی نیست که فلج مغزی یک بیماری پیشرونده است (بدتر نمی شود). بنابراین اگر مشاهده شد که یک فرد مبتلا به فلج مغزی با گذشت زمان مشکلات او بیشتر شود، احتمال دارد این مشکلات چیز دیگری غیر از ضایعه فلج مغزی باشد. اگرچه در صورتی که کودک فلج مغزی تحت درمان و خصوصاً توانبخشی نباشد، به علت ایجاد بد شکلی ها و اختلالات حرکتی ثانویه ممکن است توانایی های حرکتی او کمتر شود.

با وجود اینکه فلج مغزی یک ضایعه پیشرونده نیست اثرات فلج مغزی ممکن است در طی زمان تغییر نماید، گاهی اوقات تعدادی از این علائم بهبود می یابد برای مثال کودکی که اندام های فوقانی یا دست های او دچار اختلال است ممکن است توانایی لازم را برای نوشتن و پوشیدن لباس بدست آورد، در حالی که در بعضی از کودکان ممکن است سختی عضلات منجر به بروز مشکلاتی در لگن و ستون فقرات شود که نیازمند جراحی ارتوپدی باشد.

بالا رفتن سن کودکان مبتلا به فلج مغزی در صورت عدم مراقبت توانبخشی و خصوصاً کاردرمانی، و انجام تمرینات صحیح می تواند منجر به یک وضعیت غیر طبیعی در بدن آنان شود.

فلج مغزی می تواند منجر به ایجاد مشکلات و عوارضی از قبیل اِشکال در غذا خوردن، کنترل ضعیف ادرار و موضوع و مشکلات تنفسی و زخم های بستر شود.

علائم اولیه فلج مغزی معمولاً قبل از 3 سالگی ظاهر می شوند. نوزاد مبتلا به فلج مغزی اغلب در مقایسه با کودکان عادی کندتر به مراحل رشدی خویش از قبیل غلتیدن، نشستن، چهار پا رفتن، لبخند زدن و غیره می رسند و در اکثر مواقع نیازمند مداخله توانبخشی و خصوصاً کاردرمانی می باشند.

علل بروز فلج مغزی:

به سه دسته قبل از تولد، حین تولد و بعد از تولد تقسیم می شوند. که عمده ی این علائم عبارتند از:  

1- چند قلویی

2- آسیب به جفت که ممکن است به رشد جنین صدمه بزند.

3- بیماری های عفونی انتقالی به جنین

4- قرار گرفتن در معرض مواد سمی از قبیل نیکوتین. الکل و داروها

5- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و جنین

6- ناهنجاریهای کروموزومی

7- بیماری های ژنتیکی

8- ناهنجاری ها و بدشکلی های احتمالی مغز نوزاد

9- زایمان های طولانی مدت یا ناگهانی که ذخیره اکسیژن خون کودک را دچار مشکل می سازد و منجر به تخریب بافت مغزی می شود.

10- سرخجه

11- ساختار کوچک لگن مادر

12- تولد نارس کودک

13- زایمان به روش سزارین

14- اثرات ضرب بیهوشی و بی حسی

16- ضربه به مغز جنین یا نوزاد

17- زردی و یرقان

عواملی که می تواند در دوره طفولیت (در 3 سال اول زندگی) باعث ایجاد فلج مغزی شوند:

1- عفونت ها از قبیل مننژیت

2- خونریزی های مغزی

3- ضربه مغزی به دنبال تصادف و افتادن از بلندی

4- خفگی و کمبود اکسیژن (غرق شدن در آب)

روش های پیشگیری از بروز فلج مغزی:

1- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد 72 ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه می شود. (در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد).

2- کسب آمادگی های بهداشتی مادر قبل از تصمیم گرفتن برای باردار شدن

3- واکسیناسیون مادر قبل از بارداری

4- درمان سریع کودک مبتلا به زردی

5- انجام برنامه های کاهش استرس و فشار روانی مادران در دوره بارداری

6- حفاظت کودکان در مقابل ضربه ها و آسیب های فیزیکی به مغز خصوصاً هنگام تولد

تقسیم بندی فلج مغزی:

الف – تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس تعداد اندام های دیگر

1- کوادری پلژی: هر چهار اندام کودک درگیر است. معمولاً تنه نیز درگیر است.

2- دای پلژی: هر چهار اندام کودک درگیر است اما درگیری پاها (اندام تحتانی) شدید از دست ها است.

3- همی پلژی: یک طرف بدن درگیر است معمولاً دست بیشتر از پا درگیر است.

4- ترای پلژی: سه اندام کودک درگیر است. معمولاً دو دست و یک پا.

5- منوپلژی: فقط یک عضو کودک درگیر است معمولاً یک دست.

ب - تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس اختلال حرکتی

1- اسپاتیک: عضلات کودک فلج مغزی اسپاتیک، سفت و خشک می باشد و در مقابل کشش، به شدت مقاومت می کنند. و هنگامی که  کودک سعی می کند از عضلات استفاده کند، معمولاً مفاصل بیش از اندازه فعال می شوند و حرکات زُمختی را ایجاد می کنند.

در حالت طبیعی عضلات به صورت جُفت کار می کنند. برای مثال وقتی یک گروه منقبض می شود گروه مخالف شُل می شوند تا امکان ایجاد حرکت آزادانه را در راستای مورد نظر فراهم سازند. اما در عضلات استپاتیک، هر دو گروه عضلانی به طور همزمان منقبض می شوند و حرکت را متوقف می سازند، که به این حالت انقباض همزمان گفته می شود.

سفتی عضلانی ممکن است در حالت خفیف فقط تعداد محدودی حرکت را مختل نماید و یا اینکه در حالت شدید تمام حرکات بدن را دچار مشکل سازد. مقدار سفتی عضلانی معمولاً با گذشت زمان تغییر می کند. توانبخشی (کاردرمانی)، جراحی و استفاده از بعضی از داروها و وسایل کمکی و تطبیعی می تواند به کنترل و مهار سفتی عضلانی کمک کند. معمولاً آسب به قشر مغز باعث بروز سفتی عضلانی می شود.

2- آتتوئید: آتتوئید عبارتست از اِشکال در کنترل و هماهنگی حرکات. کودکان مبتلا به فلج مغزی نوع آتتوئید حرکات پیچشی غیر ارادی و مداوم دارند. این افراد معمولاً مشکلات گفتاری نیز دارند. این ضایعه در اثر آسیب به هسته های قاعده ای مغز بوجود می اید.

3- آتاکسیک: فلج مغزی نوع آتاکسیک نادرترین نوع فلج مغزی است. افرادی که دچار فلج مغزی نوع آتاکسیک می باشند دچار یک آشفتگی و نقص در حس تعادل و حس عمقی می باشند. معمولاً تون عضلانی این افراد پایین می باشد وعضلات آنها شل است. عدم تعادل به هنگام راه رفتن و تحرک مشهود ترین علامت در این افراد می باشد. هنگام راه رفتن تلوتلو می خورند. همچنین، اندام های فوقانی آنها، در حالت راه رفتن بی ثبات می باشد.

درمان:

مداخلات مورد نیاز برای درمان کودکان فلج مغزی در دو طیف و دسته می تواند مورد توجه باشد.

1- درمان بخش صدمه دیده مغز که هماهنگی و حرکات عضلات را به درستی هدایت نماید. اصولاً درمان خاصی برای این منظور وجود ندارد. فقط در صورتی که به دنبال فلج مغزی، کودک تشنج نیز بکند، درمان دارویی به منظور کنترل و مهار تشنج توسط فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان تجویز می شود. اگرچه اخیراً در محافل پزشکی بحث سلول های بنیادی در کودکان فلج مغزی مطرح شده است اما تا کنون نتیجه ثبت شده و مشخصی در هیج جایی از دجهان وجود ندارد و در حد تحقیقات است.

2- توانبخشی

با درمان از طریق توانبخشی مناسب می توان به اینگونه کودکان کمک کرد تا زندگی مستقلی را دنبال نمایند و به عبارت دیگر، وجود ضایعه بدان معنی نیست که اینگونه افراد از یک زندگی متکی به خود محروم باشند.

اینگونه کودکان علاوه بر نیازهای عمومی برای شکوفا شدن استعدادهای بالقوه ای که از آن برخوردارند به آموزش و خدمات خاص نیز نیازمند می باشند. متأسفانه در پاره ای موارد حتی نیازهای عمومی اینگونه کودکان به فراموشی سپرده شده و نهایتاً ارتباط و تعامل اجتماعی که زمینه رشد، تکامل و آموزش کودکان می باشد محروم می گردند.

نکات ضروری که در این خصوص خانواده ها می بایست به آن توجه داشته باشند عبارتند از:

1- پیامدهای ضایعه فلج مغزی برای کودکان با انواع ضایعه متفاوت می باشد و انتظار این است کودک را همانطوری که هست پذیرا باشیم.

2- ضایعه فلج مغزی یک بیماری پیشرونده نبوده، مداخلات و حمایت های به موقع می تواند کمک مؤثری برای استقلال کودک باشد. کودک توجه بیشتری را طلب می نماید و ضرورت دارد فرصت و امکانات و شرایط مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادهایش فراهم شود.

3- بهتر است والدین هر چه بیشتر درباره فرزند و معلولیتش اطلاعات مناسب کسب نمایند تا در آموزش و حمایت از او نقش مؤثرتری را ایفا کنند. به خاطر داشته باشید که نقش والدین در روند توانبخشی کاملاً‌ تخصصی و قابل توجه می باشد.

4- بهتر است وعده های درمانی را با وضع کودک و واقعیات موجود تطبیق داد تا بتوان وعده های آرمانی را از درمان های واقعی تفکیک کرد.

     ذبیح اله راستی - 09157117109      

      کارشناس ارشد کاردرمانی